عبدالکریم سروش می‌نویسد:
«خوف و حبّ حق عینِ آزادگى است و انبیا در اصل براى آن آمده‌اند.
کیست مولى آنکه آزادت کند
بند رقیت زپایت برکند
چون به آزادى نبوت هادى است
مومنان را زانبیا آزادى است
(مثنوی، دفتر ششم، ابیات 4540 ــ 4541 )
ماه مبارک رمضان مزرعه این دو صفت است؛ به همین دلیل ماه خداست. ماهى است که خوف از خدا در آن به اوج می‌رسد، زیرا روزه، که از بهترین تجلى‌گاه‌هاى اطاعت از خداست، در این ماه واجب می‌گردد، روزه‌اى که مستلزم صبر و خویشتن‌دارى است و صبرى که به منزله سَرِ ایمان است ]نهج‌الفصاحه، ص 294، جمله 1862[ و ایمان بدون صبر ایمان نیست. دعاهاى مخصوص ماه رمضان نیز در جهت تقویت و ایجاد رابطه محبت‌آمیز با خداست. بنابراین ماه رمضان ماه خوف از خدا ماه ایمان معرفت و محبت نسبت به اوست و ماه شعبان و ادعیه آن نیز پیش‌‌درآمد ورود به چنین ماهى است. از این مدخل باید به نیکى وارد شد تا زمانى که به ضیافت خداوند می‌رویم با دلى پاک و روحى عطش‌ناک در محضر او بنشینیم و از آن خوان بی‌دریغ حظ وافر و بهره بسیار ببریم.» (سروش، ۱۳۸۸: 172 ــ 173)
«]البته[ منظور ما از خوف جُبن نیست. جُبن (ترسو بودن) یک صفت مذموم و یک رذیلت اخلاقی است، در حالی که خوف صفتی ممدوح و از ثمرات معرفت است. به تعبیر دیگر، معرفت هم در چهرهٔ دوستی و هم در چهرهٔ ترس و خوف ظاهر می‌گردد. بندگانِ پارسا خائف‌اند، نه جبون و زبون. در قرآن هم از خوف و خشیت سخن رفته است، نه از جُبن:
”وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى؛ فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِی الْمَأْوَى“ ]نازعات: 40 ــ 41[
یا
”إِنَّمَا یخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ“ ]فاطر: 28[» (همان: 167 ــ 168)
یادداشت‌ها:
ـ سروش، عبدالکریم. (1388). حدیث بندگی و دلبردگی. چاپ هفتم. تهران: انتشارات صراط.
ـ یادداشت مرتبط:
