پیش‌اندیشی برای فردا!

«ای مؤمنان!‌ از خداوند پروا کنید و هرکس بنگرد که برای فردا چه پیش‌اندیشی کرده است؛ و از خداوند پروا کنید، چراکه خداوند به آنچه می‌کنید آگاه است.» (حشر: 18)

یادداشت‌ها:‌

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

اطاعت مکن!

 

«و از هیچ بیهوده‌‌ــ‌سوگندخوار بی‌مقداری اطاعت مکن.» (قلم:10)

 

یادداشت‌ها:‌

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

و ما توانمندیم!

«و آسمان را توانمندانه برافراشتیم و ما توانمندیم» (ذاریات: 47)

یادداشت‌ها:‌

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

کدام شب شب قدر است؟

محمد نصر اصفهانی درباره «شب قدر» می‌نویسد:

 زمانی که به دهه آخر ماه مبارک رمضان نزدیک می‌شویم و به یاد شب قدر می‌افتیم و آیات سوره قدر را مرور می‌کنیم، بار دیگر با پرسش هرساله خداوند از انسان روبرو می‌شویم که: تو چه دانی که شب قدر چیست؟ شاید به جرئت بتوان گفت که این پرسش آسمانی‌ترین پرسش‌های قرآن کریم باشد که تا ابد پاسخ می‌طلبد و انسان را به تفکر در باب غیب وامی‌دارد. چقدر ساده‌لوحی است که تصور شود که پاسخ این پرسش روشن است و خداوند خود در ادامه آیه پاسخ آن را واضح ساخته است.

از دل این پرسش خداوند پرسش‌های بسیار دیگری متولد شده‌اند که آنها نیز پاسخ می‌طلبند. معنای محصل قدر و تقدیر و شب قدر و فرود آمدن فرشتگان و روح در این شب چیست؟ از دیرزمان عالمان مسلمان در پی پاسخ به این پرسش‌ها زحمات بسیاری متحمل شده‌اند. اما تا چه حد موفق شده‌اند که به پاسخی قانع‌کننده برسند جای تأمل دارد. برای آشنایی بیشتر خوانندگان به برخی از این پرسش و پاسخ‌ها، که ممکن است در این ایام برای هر کسی پیش آید، می‌پردازیم:

۱. شب قدر چیست؟

۲. چرا «قدر»؟

۳. شب قدر در چه ماهی قرار دارد؟

۴. اهمیت شب قدر به چیست؟

۵. چه چیز قرآن در شب قدر نازل شد؟

۶. شروع قرآن در شب قدر (ماه رمضان) بوده است، یا هنگامه بعثت (ماه رجب)؟

۷. شب قدر کدام شب از شب‌های ماه مبارک رمضان است؟

۸. چرا شب قدر مشخص نشده است؟

۹. شب قدر به زمان نزول اختصاص دارد یا هر سال تکرار می‌شود؟

۱۰. حوادث منقول در مورد شب قدر طبق چه افقی اتفاق می‌افتد؟

متن کامل این جستار را می‌توانید در سایت محمد نصر اصفهانی بخوانید.

 

یادداشت‌ها:

ـ سایت محمد نصر اصفهانی (دسترسی در 1396/3/28)

شبی فرخنده!

 

«سوگند به کتاب روشنگر؛

که ما آن را در شبی فرخنده فروفرستاده‌ایم، که ما هشداردهنده بوده‌ایم.»

(سوره دخان: 2 ــ 3)

یادداشت‌ها:‌

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

شب قدر!

 

«شب قدر بهتر از هزار ماه [عادی] است.» (سوره قدر: 3)

 

یادداشت‌ها:‌

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

گفتاری بودن زبان قرآن!

شاهسوندی و خانه‌زاد درباره «گفتاری بودن زبان قرآن» می‌نویسند:

«قرآن به عنوان کتاب برخاسته از سنت شفاهی که در فضایی گفتاری رشد و نمو یافت هویت شفاهی خود را فریاد می‌زند. این سابقه شفاهی موجب می‌شود کلام وحی در قالب متن بعضاً ناپخته و گنگ به نظر آید ــ مخصوصاً وقتی تغییرات سبکی (مخاطب) بروز می‌کند. علت این امر تفاوت‌های کلام گفتاری و نوشتاری است. بدیهی است که کلام نوشتاری به ابزارهای شفاهی که گویندگان هر زبان در محیط واقعی به کار می‌گیرند دسترسی ندارد؛ و در عوض، به پاره‌ای نشانه‌های تعریف‌شده که همان علایم سجاوندی است متوسل می‌شود تا فقدان برخی عناصر شفاهی را که برای انتقال صحیح ضروری است جبران نماید. بدون این علایم، درک متن با مشکل روبه‌رو است و برقراری ارتباط زمان بیشتری می‌برد و چه بسا اصلاً ممکن نباشد. یک نویسنده به طور مثال از ویرگول استفاده می‌کند تا مکث گوینده را نشان دهد. قرآن نمونه تمام‌عیار زبانی شفاهی است که بدون ایجاد سازگاری با اصول نگارش به متن تبدیل شده است، چراکه در میان مسلمانان باور این بوده و هست که قرآن کلام خداست و لذا کوچک‌ترین تغییری نباید در آن رخ دهد.» (شاهسوندی و خانه‌زاد، ۱۳۹۲: ۳۵۳ ــ ۳۵۴) «قرآن با توجه به کارکردهای اولیه آن دارای شالوده‌ای شفاهی بوده [است] که متن آن بدون تغییرات ساختاری به متن نوشتاری تبدیل شده است.» (همان: ۱۴۵)

«بخشی از ماهیت شفاهی زبان قرآن زمانی نمایان می‌شود که خطاب‌شونده یا گوینده تغییر کند.» (همان: ۴۶) «گاهی متکلم حین صحبت با شخصی، رو به شخص دیگری کرده و کلامش را ادامه می‌دهد و به این ترتیب مخاطب کلام از شخصی به شخص (یا اشخاص) دیگر تغییر می‌یابد. این تغییر ممکن است کارکرد خاصی را در نظر داشته یا اینکه متکلم بنا به اقتضای کلام و نیز موقعیتی که در آن قرار دارد، مخاطبِ سخنش را عوض کرده باشد. بدیهی است که چنین فرایندی قاعدتاً در کلام شفاهی نمود می‌یابد و اصولاً نمی‌توان برای آن جایگاهی در کلام نوشتاری قائل شد.» (همان: ۲۳۹) «تغییر متکلم را نیز تا حدودی باید محصول ماهیت شفاهی قرآن دانست، چرا که علم به بافت شفاهی اولیه است که می‌توان متکلم جدید را به واسطه برخی اشارات غیرکلامی به خوبی تشخیص داد. لکن در قرآن مکتوب شخص (خواننده یا مترجم) نمی‌تواند نسبت به هویت این صدای نوظهور مطمئن باشد.» (همان: ۳۵۷)

«متون الهی را باید دارای مبنای شفاهی دانست. این نکته می‌تواند در فهم هرچه بهتر کارکردهای ارتباطی یک کلام مکتوب کمک مؤثری باشد. از این منظر، قرآن استثنا نیست؛ اگر می‌خواهیم ارزش‌های ارتباطی آن را درک کنیم، باید به آن به دیده یک روایت شفاهی بنگریم.» (همان: ۱۳۵ ــ ۱۳۶) «در حال حاضر، نمی‌دانیم پیامبر (ص) از چه قسم ارتباط‌های غیرکلامی بهره می‌بردند. اما یک چیز مسلم است: حرکات بدن، حالات چهره و سایر ابزارهای زبان غیرکلامی در کنار زبان کلامی می‌توانست قدرت عبارات و در نتیجه تأثیر پیام و ارتباط را ارتقا ببخشد.» (همان: ۱۴۳)

«می‌توان گفت قرآن شفاهی در صدر اسلام و در بافت اولیه خود دارای کارکردهای بسیار بهتر از نسخه چاپی آن در عصر حاضر بود.» (همان: ۱۷۶) «به نظر می‌رسد امروز این کلام اصالتاً شفاهی فاقد برخی کارکردهایی است که در طول ۲۳ سال نبوت پیامبر (ص) از آن برخوردار بود. قرآن به عنوان نسخه‌ای مکتوب با قرآن به عنوان کلامی شفاهی که در زمان پیامبر (ص) معمول بود تفاوت بسیار دارد، زیرا که ظرفیت برقراری ارتباط با مخاطبان به دو علت متفاوت است: نخست اینکه، مفهوم خطاب‌شونده در زمان نزول قرآن نمودی عینی و رودررو داشت که همان اعراب بدوی بودند، حال آنکه خطاب‌شوندگان متن مکتوب در عصر حاضر هنگام قرائت متن مفهومی مجازی از خطاب را تجربه می‌کنند. [...] دلیل دوم به نحوه ارتباط در زمان پیامبر (ص) یعنی زمانی که ایشان کلام وحی را با صدای بلند ابلاغ می‌فرمود برمی‌گردد.» (همان: ۱۴۰ ــ ۱۴۱) «نزول قرآن و ابلاغ آن به شکل شفاهی قابلیت ارتباطی آن را نسبت به قرآن در شکل مکتوب در جایگاه برتری قرار می‌دهد. پر واضح است که کلام شفاهی از توانش ارتباطی مخاطب بهره بسیار بیشتری می‌برد. نکته حائز اهمیت این است که زبان شفاهی با استفاده از ارتباط غیرکلامی و عواملی که در محیط برقراری ارتباط وجود دارد می‌تواند معانی بسیاری را بی‌نیاز از اظهار در قالب واژه‌ها به مخاطب منتقل نماید.» (همان: ۱۴۴)

«اینکه قرآن نمونه‌ای از یک کلام شفاهی است البته چیزی از اهمیت آن به عنوان یک متن تأثیرگذار نمی‌کاهد؛ بلکه برعکس، به نظر می‌رسد خصایص شفاهی کلام وحی، همچون کاربرد قالب‌های خطابی و تغییر مخاطب، پویایی متن را افزایش و قدرت قرآن را در قالب متنی تقویت کرده است.» (همان: ۲۴۳)

 

یادداشت‌ها:

ـ شاهسوندی، شهره و خانه‌زاد، امید. (۱۳۹۲). تغییر مخاطب در قرآن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

جان‌فرسایی پیامبر (ص)

«چه بسا تو جانت را می‌فرسایی که چرا ]مشرکان] مؤمن نمی‌شوند.» (سوره شعرا: 3)

یادداشت‌ها:

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

پرسش بیجا!

«ای مؤمنان! از چیزهایی پرس‌وجو نکنید که چون بر شما آشکار شود، شما را اندوهگین کند و اگر در زمانی که قرآن نازل می‌گردد پرس‌وجو کنید، [حکم شاق آن] بر شما آشکار می‌گردد؛ خداوند از آن گذشته است و خدا آمرزگار مهربان است. قومی که پیش از شما بودند نظیر آن [مسأله‌ها] را پرسیدند سپس به همان کافر شدند» (سوره مائده: آیات 101 ــ 102)

 

یادداشت‌ها:

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.

چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است؟

«اگر از ایشان بپرسی چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است و خورشید و ماه را رام کرده است، گویند خداوند؛ پس چگونه بیراهه می‌روند؟» (عنکبوت:61)

 

یادداشت‌ها:

ـ قرآن. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی (1386). تهران: انتشارات دوستان.