آرش نراقی می‌نویسد:
«”عمل دینی“ عملی است که اولاً به تناسب نظام اعتقادات دینی سامان پذیرفته است و ثانیاً معطوف به غایات دینی است. بنابراین، اعمال و مناسک دینی برای دینداران و به لحاظ دینی جنبه طریقت دارند. یعنی از نظر دینداران این اعمال و مناسک وسایلی برای تأمین اهداف و غایاتی خاص هستند.» (نراقی، 1378: 126)
«اعتقادات هدف‌ــ‌وسیله‌ای (حتی در قلمرو دین) ماهیتاً غیردینی‌اند، زیرا تناسب میان هدف و وسیله از امور واقع است و کشف این تناسب، کشف حیثی از حیثیات جهان واقع است. بنابراین، اعتقادات هدف‌ــ‌وسیله‌ای، به یک معنای عام، اعتقاداتی علمی (یعنی آزمون‌پذیر) به شمار می‌روند، یعنی شخص یا باید خود بر مبنای فرآیند آزمون و خطا وسیله یا وسایل مناسب برای نیل به هدف مطلوب را کشف و شناسایی کند، یا باید وسایلی را که به نحوی از انحاء به او عرضه می‌کنند مستمراً از حیث نتیجه‌بخشی مورد نقد و آزمون قرار دهد. بنابراین، اعمالی که برای نیل به هدفی معین انجام می‌شوند جنبه طریقت دارند و مادام که شخص را به هدف مطلوب می‌رسانند مقبول و قابل‌اجرا هستند. لذا می‌توان نتیجه گرفت که اولاً کشف تناسب میان وسیله و هدف مطلوب، کشفی ناظر به عالم واقع است و اِخبار از عالم واقع ماهیتاً امری غیردینی است و گزاره‌های حاکی از آن خصلت آزمایشی و موقت دارند. ثانیاً، وسایل فی حدّ ذاته موضوعیت نخواهد داشت، مگر از حیث نتیجه‌بخشی و و تناسب‌شان با هدف مورد نظر. به بیان دیگر، وسایل مادام مورد استفاده‌اند که شخص را به هدف مورد نظر برسانند و اگر این نتیجه‌بخشی حاصل نشود، شخص علی‌الاصول می‌تواند در پی وسیله یا وسایل مناسب‌تری باشد.» (همان: 130)
«عمل دینی در صورتی معقول است که شخص برای نیل به هدف مطلوب مناسب‌ترین وسیله، یا دست‌کم وسیله مناسب را برگیرد. بنابراین، معقولیت عملی نظام اعتقادات دینی در گرو تناسب میان هدف مطلوب و وسیله‌ای است که پیشنهاد می‌کند.» (همان: 141)
یادداشت‌ها:
ـ نراقی، احمد (آرش). (1378). رساله دین‌شناخت: مدلی در تحلیل ایمان ابراهیمی. تهران: طرح نو.
