خرما نتوان خوردن ازین خار که کشتیم
دیبا نتوان کردن ازین پشم که رشتیم
بر حرف معاصی خط عذری نکشیدیم
پهلوی کبائر حسناتی ننوشتیم
افسوس برین عمر گران‌مایه که بگذشت
ما از سر تقصیر و خطا درنگذشتیم
پیری و جوانی پی هم چون شب و روزند
ما شب شد و روز آمد و بیدار نگشتیم
یادداشت‌ها:
ـ گنجور (دسترسی در 1399/2/12)
مصطفی ملکیان می‌نویسد:
«ارزش نماز، و نیز سایر عبادات، وقتی به خوبی معلوم می‌شود که دریابیم که به هنگام نماز گزاردن، و انجام دادن عبادات دیگر، در واقع، چه می‌کنیم .به نظر می‌رسد که هر آنچه در حال نماز گزاردن، و انجام دادن هر عبادت دیگری، می‌گوییم یا می‌کنیم تحت یکی از پنج عنوان زیر قابل اندراج است:
➊ ستایش (=حَمْد):
با ستایش خدا، نه فقط اوصاف و کمالات خدا را، که جان جهان و باطن هستی است، به یاد می‌آوریم و در ذهن و ضمیر خود رسوخ بیشتر می‌دهیم، بلکه اعتراف می‌کنیم که این اوصاف و کمالات فراتر از حد دریافت همه اذهان و عقول‌اند، به طوری که برای اینکه حق خدا را به راستی اداء کرده باشیم چاره‌ای جز این نداریم که او را از ورای همه تصورات و تخیلات خود بدانیم (الله‌اکبر) و از اینکه از سنخ اذهان، خیالات، عواطف، اراده‌ها و ابدان ما آدمیان باشد منزه و مبرا بدانیم (سبحان‌الله). از طریق ستایش خدا، همچنین، از شیفتگی نسبت به تصورات و نظرات خودمان راجع به خدا برکنار می‌مانیم و نتیجتاً از تعصب و جزم و جمود دینی رهایی می‌یابیم.
➋ سپاس (=شکر):
سپاس از خدا چیزی نیست جز فهم اینکه ما کل هستی خود و همه چیزهای خوب، حقیقی، و زیبایی را که در اختیار داریم وامدار اوییم. هر وقت که واقعاً حس و وجدان کنیم که اگر در مقام عمل کار خوبی انجام داده‌ایم یا در مقام نظر به حقیقتی دست یافته‌ایم، یا در ساحت احساسات و عواطف به چیز زیبایی دلبستگی یافته‌ایم آن خوبی یا حقیقت یا زیبایی را از خودمان نداریم، بلکه جهان هستی نصیب ما کرده است، همان وقت حال سپاسگزاری و قدرشناسی‌ای در ما پدید می‌آید که شُکر واقعی همین است.
➌ اعتراف به خطا و طلب بخشایش (=استغفار):
هر وقت که احساس نقص و خطا و گناه کنیم، ولی این را نیز دریابیم که نقائص و خطاها و گناهان ما هر چه قدر عظیم باشند جای نومیدی نیست، چرا که ما در محضر موجودی هستیم که همه این نقائص و خطاها و گناهان را جبران می‌کند، به مقام استغفار می‌رسیم. بدین قرار، اعتراف به خطا و طلب بخشایش بدیل یأس و نومیدی است.
➍دعا برای خود:
هر وقت که احساس کنیم که خوبی‌ها، حقیقت‌ها، و زیبایی‌های جهان هستی منحصر در همان‌هایی که ما در اختیار داریم نیستند و بسا خوبی‌ها، حقیقت‌ها، و زیبایی‌ها هست که دست ما از آنها کوتاه است و، در عین حال، سخت مشتاق آنهاییم، حالت دعا در ما پدید می‌آید. دعا چیزی نیست، جز آرزوی بهتر شدن در سه ساحت عمل (=خوبی)، نظر (=حقیقت)، و احساسات و عواطف (=زیبایی).
➎ دعا برای دیگران:
وقتی که آدمی پی می‌برد که همان محدودیت‌ها و نقائصی که دامنگیر اوست، کمابیش، دامنگیر جمیع همنوعان او هم هست، نسبت به همنوعان خود احساس همدلی و همدردی‌ای می‌کند که ناشی از همین احساس سرنوشت مشترک است. در این حال، طبیعی‌ترین واکنش این است که شخص برای همنوعان خود دعا کند و بهتر شدنِ آنان را در همان سه ساحت مذکور بخواهد. دعا برای دیگران، در واقع، نوعی شفاعت برای آنان، در پیشگاه هستی، است.» (ملکیان، 1380: 487 ــ 489)
یادداشت‌ها:
ـ ملکیان، مصطفی. (1380). راهی به رهایی: جستارهایی در باب عقلانیت و معنویت. تهران: نشر نگاه معاصر.
امام سجاد (ع):
«حمد و سپاس خداوندی را که دینِ خود به ما ارزانی فرمود و ما را به آیین خویش اختصاص داد و به راه‌های احسان خود درآورد، تا به مدد احسانش در طریق خشنودی‌اش گام برداریم، حمد و سپاسی که شایان قبولش افتد و بدان از ما خشنود گردد.
حمد و سپاس خداوندی را که یکی از آن راه‌ها که در برابر ما گشوده ماهِ خود، ماه رمضان، است، ماه صیام و ماه اسلام، ماه پاکیزگی از آلودگی‌ها، ماه رهایی از گناهان، ماه نماز، ماهی که در آن قرآن نازل شده، قرآنی که راهنمای مردم است و نشانه آشکار هدایت است و تمیزدهنده حق از باطل است.
ای خداوند، در این ماه ما را موفق دار که به خویشاوندان‌مان نیکی کنیم و به دیدارشان بشتابیم و همسایگان‌مان را به بخشش و عطای خویش بنوازیم و اموال‌مان را از هر چه به ناحق بر آن افزوده‌ایم پیراسته داریم و با ادای زکات پاکیزه گردانیم و با آنان که از ما گسیخته‌اند بپیوندیم و با آن که در حق ما ستمی روا داشته به مقتضای انصاف رفتار کنیم و با آن که با ما دشمنی ورزیده دوستی کنیم، جز آن کسان که به خاطر رضای تو با آنان دشمن شده‌ایم، که با چنین دشمنی هیچ گاه سخن از دوستی نگوییم و همدل نشویم.
بار خدایا، بر محمد و خاندان او درود بفرست. اگر در این ماه به راه کج رفته‌ایم، به راه راست‌مان آور و اگر از حق عدول کرده‌ایم، به حق‌مان بازگردان و اگر دشمن تو، شیطان، بر ما چیره شد، ما را از چنگال او رهایی بخش.
ای خداوند، ماه رمضان را از زمزمه عبادت ما پر ساز و شب و روزش را به طاعات ما آراسته گردان. ما را یاری ده که روزهایش را روزه بداریم و شب‌هایش را به نماز و تضرع و خشوع و مذلّت در پیشگاه تو به سحر رسانیم، تا مباد که روزهایش به غفلت ما شهادت دهند و شب‌هایش به سهل‌انگاری ما.
ای خداوند، چنان کن که در دیگر ماه‌ها و روزها تا زنده‌ایم چنین باشیم. چنان کن که در شمار بندگان صالح تو درآییم: آنان که بهشت را به میراث برده‌اند و در آن جاویدان‌اند، آنان که همه آنچه را که باید ادا کنند ادا می‌کنند و باز هم دل‌های‌شان ترسان است، آنان که باید نزد پروردگارشان بازگردند، آنان که به کارهای نیک می‌شتابند و در آن بر یکدیگر سبقت می‌گیرند.» (صحیفه سجادیه: نیایش 44)
یادداشت‌ها:
ـ صحیفه سجّادیه. ترجمه عبدالمحمد آیتی. (1375). چاپ دوم. تهران: سروش.
� آیا نوشیدن مقدار زیادی آب در هر 15 دقیقه، ویروس کرونا را بیرون رانده، و [از بدن] در برابر کووید 19 محافظت می‌کند؟
واقعیت: هیچ شواهدی وجود ندارد که نوشیدن مقدار زیادی آب ویروس کرونا را [از بدن] بیرون می‌راند. با این حال، برای سلامتی به طور کلی، توصیه می‌شود افراد هر روز مقدار کافی آب بنوشند تا از کمبودِ آبِ بدن پیش‌گیری شود.
یادداشت‌ها:
ـ سازمان بهداشت جهانی (دسترسی در 1399/1/28)
� سؤال: با توجه به شیوع ویروس خطرناک کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از اثر کردن ویروس، آیا در ماه رمضان امسال می‌شود روزه نگرفت؟
● پاسخ: اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه‌خواری شده و به ماه مبارک بی‌احترامی کند.
همچنین اگر با تغییر شرایط، مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد. (به نقل از خبرگزاری شفقنا)
یادداشت‌ها:
ـ خبرگزاری شفقنا (دسترسی و انتشار در 1399/1/24)
ـ یادداشت مرتبط:
� ماه مبارک رمضان در حالی نزدیک می‌شود که ویروس کرونا همچنان در مناطق مختلف جهان در حال انتشار است. برخی از پزشکان برای کاهش احتمال ابتلا به این ویروس خطرناک، نوشیدن آب را در فاصله‌های نزدیک توصیه می‌کنند، زیرا کمبود آب موجب کاهش سیستم ایمنی و دفاعی بدن می‌شود، و در صورت رسیدن ویروس به گلوی خشک، شرایط مساعدی برای انتقال آن به دستگاه تنفسی فراهم می‌شود، در حالی که نوشیدن مکرر مایعات به انتقال ویروس به معده و از بین بردن آن کمک می‌کند. آیا مطالب ذکرشده موجب می‌شود که امسال روزه ماه رمضان از مسلمانان ساقط شود؟
پاسخ: وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است، و هر کس شرایط وجوب روزه را دارا باشد، با صرف‌نظر از وجوب یا عدم وجوب آن بر دیگران، موظف است روزه بگیرد.
بنابراین، اگر مسلمانی وارد ماه رمضان آینده شود و ترس آن را داشته باشد که در صورت روزه گرفتن به بیماری کرونا مبتلا خواهد شد، هرچند تمام اقدامات پیش‌گیرانه و احتیاطی را مراعات کند، نسبت به هر روز که چنین ترسی وجود داشته باشد وجوب روزه از او ساقط می‌گردد و بعداً باید قضا کند، ولی اگر بتواند با مراعات اقدامات احتیاطی احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهد تا آنجا که از نظر عقلا دیگر چنین احتمالی مورد اعتنا نباشد، ولو به اینکه در خانه بماند و از اختلاط با دیگران در فاصله نزدیک پرهیز کند و از ماسک و دستکش استفاده کند و دست‌هایش را مکرراً ضدعفونی کند، و انجام این کارها او را در مشقت شدید و فوق‌العاده قرار ندهد، در این صورت وجوب روزه از او ساقط نمی‌گردد.
و اما اینکه گفته شد برخی از پزشکان جهت جلوگیری از کاهش آب بدن و خشکی گلو، نوشیدن مکرر آب در فاصله زمانی نزدیک به هم را توصیه می‌کنند، چراکه عارض شدن این دو امر احتمال ابتلا به ویروس کرونا را افزایش می‌دهد، این مطلب ــ بر فرض صحت ــ مانع از وجوب روزه نمی‌شود، مگر برای کسی که پس از رسیدن این مطلب به او بر خود بترسد که اگر روزه بگیرد به این بیماری مبتلا خواهد شد و راهی برای کاهش احتمال ابتلا وجود نداشته باشد، به طوری که [عنوان] ترس از بیماری بر او صدق نکند ــ هرچند با ماندن در خانه و به کارگیری سایر اقدامات احتیاطی یادشده ــ و اما افراد دیگر باید روزه بگیرند. و چه بسا ممکن است شخص روزه‌دار پیش از سحر با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب ــ مانند خیار و هندوانه ــ کاهش آب بدنِ ناشی از روزه‌داری را جبران کند؛ همچنان که می‌تواند با جویدن آدامسِ بدون شکر از خشک شدن گلو جلوگیری کند ــ البته به شرط اینکه ذرات آدامس پس از جدا شدن وارد حلق نشود ــ چراکه جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می‌شود و بلعیدن بزاق دهان در حال روزه بلامانع است.
بنابراین، افرادی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کنند و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به ویروس در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود؛ ولی افرادی که ــ بنا به هر دلیلی ــ نمی‌توانند کار خود را رها کنند، اگر به واسطه نخوردن آب در فاصله‌های زمانی نزدیک در روز، ترس از ابتلا به کرونا داشته باشند و راه دیگری برای در امان بودن از آن نداشته باشند، روزه بر آنان واجب نیست، ولی با این وجود مجاز به روزه‌خواری در ملأ عام هم نیستند. بدون شک، روزه ماه رمضان یکی از مهم‌ترین فریضه‌های شرعی است و ترک آن بدون داشتن عذر واقعی جایز نیست، و هر شخص نسبت به وضعیت خود آگاه‌تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر؟
خلاصه کلام اینکه، وجوب روزه در ماه رمضان از کسی ساقط می‌شود که عذر شرعی داشته باشد، مانند بیمار و کسی که به خاطر نصیحت پزشک ــ مثلاً ــ بر خود بترسد که روزه گرفتن موجب ابتلایش به بیماری شود و اقدامات پیش‌گیرانه و احتیاطی که او را از ابتلا به بیماری ایمن سازند برایش میسّر نباشد؛ و در غیر این صورت، باید این اقدامات را انجام دهد و مجاز به ترک روزه نیست. (به نقل از سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۷ شعبان ۱۴۴۱)
یادداشت‌ها:
ـ سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی (دسترسی در 1399/1/24)
ـ یادداشت مرتبط:
رسول جعفریان می‌نویسد:
«این روزها باب شده است تا از کرونا و بازارِ آشفتهٔ ایجادشده نتایج عجیب و غریبی گرفته شود. هر روز اظهارنظرهای عجیب و غریب مطرح شده و ابعاد کرونا و تبعات آن مورد بحث قرار می‌گیرد. این وضع ویژه طیف نخبگان نیست، که در میان مردم هم همین بحث‌ها هست، و از قضا موضوعات و قضاوت‌های ارائه‌شده جالب است؛ اینکه مثلاً این ویروس از کجا درآمده و چه کسی ساخته است، و اینکه تق علم و آن هم پیشرفت هم درآمد، و غرب و دمکراسی هم پوزشان به خاک مالیده شد و ...؛ و خیلی حرف‌های دیگر.
راستش یادم آمد که یک وقتی که ایدز آمد و شمار قابل توجهی از مردم در دنیا، در اروپا و افریقا، گرفتار شدند، خطیب وقت نماز جمعه تهران، که اتفاقاً آدم عاقلی بود، چندین خطبه را به این امر اختصاص داد، و گفت که تمدن غرب رو به زوال است. ایشان طوری صحبت کرد که گویی جنازه اروپا را دراز کرده و به تفصیل از اوضاع خرابی که در اروپا پدید آمد و استفاده از ظرف‌های یک‌بارمصرف و خیلی از مسائل دیگر سخن گفت و هزار جور از آن نتیجه گرفت!
حالا هم عده‌ای با آمدن این ویروس، تمام دنیای جدید را به چالش کشیده و بر این باورند که اعتبار همه چیز از علم و تمدن بشری زیر سؤال رفته است. گویی با این مشکل وضعِ آنها که به عصر بوق چسبیده‌اند استوار شده است.
البته که پدیده کرونا پیامدهای شگفتی داشته و همه چیز، از جمله ــ بله از جمله ــ بسیاری از باورهای دینی و مذهبی رایج را هم به چالش کشیده است. این راست است و اینکه در این میان، به نظرم بهتر است متدینین، اعم از مسیحی و یهودی و مسلمان، به فکر اصلاح افکار خود و مردمان و جوانان باشند تا ایمان‌شان بر باد نرود، و البته اجازه دهند که عالمان و طبیبان و دانشگاهیان، از یک طرف، و اقتصاددانان و سیاست‌مداران هم، از طرف دیگر، فکر کنند که باید در مقابل این مشکل چه کاری انجام دهند. آنها سختی‌های زیادی خواهند داشت اما یاد گرفته‌اند فکر کنند و تلاش کنند و مشکلات را حل کنند.
یکی از پدیده‌های جالب در این بحث‌ها و اظهارفضل‌ها این است که اقتدارگرایان علاقه‌مند هستند تا با استفاده از این فرصت، و مثلاً تجربه چین در کرونا، پنبه دمکراسی و حکومت‌های مبتنی بر دمکراسی را هم بزنند و پایه‌های روش‌های استبدادی را در اذهان مخاطبان استوارتر کنند؛ اینکه دیدید چه بر سر فرانسه و ایتالیا و اسپانیا آمد! و همان وقت کره جنوبی و ژاپن و پرتغال را فراموش می‌کنند و ...
راستش استدلال‌های اینها شبیه همان حرف‌های عادی کوچه و بازار است، حرف‌های خیلی ساده اما پرطمطراق ... که یک‌شبه تجربهٔ سیصدساله بشر را بر باد می‌دهد. و البته و در ضمن، کینه صدساله ما از غرب را هم چاره‌جویی می‌کند و تسکین می‌بخشد.
غرب از روزی که تمدن جدیدش را شروع کرده، صدها مصیبت بزرگ و کوچک را پشت سر گذاشته و هر بار دنبال حل مشکلاتش بوده است. بدترین آنها جنگ جهانی اول و دوم بوده که میلیون‌ها آدم را نابود کرده است و باز سر برآورده است. حالا هم غرب تحفه‌ای نیست که بخواهیم سر آن قسم بخوریم، و بنده موکل آنها نیستم که بخواهم دفاع کنم، اما مهم این است که بدانیم آنها یاد گرفته‌اند مشکلات را حل کنند؛ همان‌طور که مشکل ایدز را حل کردند، برای مشکل جدید هم بلأخره فکر می‌کنند تا راه‌حلش از عقل خدادادی پیدا شود ...
و اما ما نگران چه هستیم؟ اگر هنری تحت هر نامی سنتی یا مدرن داریم، فکری بکنیم و عرضه کنیم و مشارکتی در این راه برای حل مشکل داشته باشیم. افتخار این است که دانشگاه شهید بهشتی و علوم پزشکی تهران و شریف (با طراحی سامانه‌های دیجیتالی) یا بیمارستان بقیه‌الله بتوانند برای بشریت قدمی بردارند. اینها ارزش دارد، اما نه پک‌وپز فلان سخنران که فکر می‌کند با این مشکل، غرب و ما فیها همه نابود شده است. (تازه! هرچه بشود، بشود. اصلاً به من چه ربطی دارد؟ بنده نگران خودمان هستم که سکوی پرش‌مان برای آینده چیست و در دنیای علم و تمدن چه سهمی به جز نق‌زدن داریم و چطور می‌خواهیم این عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم و افتخاری جاودان برای خودمان به دست آوریم؟» (با اندکی ویرایش به نقل از خبرگزاری ایکنا، دسترسی در 1399/1/22)
یادداشت‌ها:
ـ خبرگزاری ایکنا (انتشار در 1399/1/18)
ـ یادداشت مرتبط:
سید حسن اسلامی اردکانی می‌گوید:
«از آموزه‌های اساسی قرآن این است که انسان‌های خوب هنگامی که بر زمین گام برمی‌دارند آرام و نرم گام برمی‌دارند، متکبرانه گام برنمی‌دارند، متواضعانه گام برمی‌دارند. از آن طرف در قرآن آمده است ”وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا؛ بندگان خدا و عبادُ الرحمان کسانی هستند که بر زمین آرام گام برمی‌دارند.“ (فرقان/63) از آن طرف لقمان به فرزندش وصیت می‌کند ”وَ لاتَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً؛ متکبرانه در زمین راه نرو.“ (لقمان/18) چرا متکبرانه راه نرویم؟ چون علت تکبر این است که ما فکر می‌کنیم برتر از دیگران هستیم. این دیگران، گاهی انسان‌های دیگر هستند، گاهی دیگران، طبیعت است؛ فرقی نمی‌کند. هیچ برتری برای نوع بشر در قرآن دیده نشده است. در قرآن تأکید شده که ”وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً“ (اسراء/70) خدا می‌فرماید: ما فضیلت بخشیدیم به شما. یعنی ما انسانها قدرت‌هایی داریم، توانایی‌هایی داریم که این توانایی‌ها ما را بر طبیعت مسلط و چیره می‌کند؛ ولی مسلط شدن ما بر طبیعت معنایش این نیست که ما در طبیعت بهتر هستیم؛ چنین معنایی ندارد. معنایش این است که ما مسئول‌تر هستیم. می‌توانیم بهتر باشیم؛ ولی لزوماً بهتر نیستیم. بله؛ در قرآن آمده است که ”لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویمٍ“ (تین/4) اما در ادامه می‌فرماید ”ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلینَ.“ در بدترین وضعیت می‌گوید ما در یک دامنه‌ای سیر می‌کنیم و نوسان داریم. بستگی دارد بر اساس کارهایی که می‌کنیم در قبال خودمان، همنوعان خودمان و طبیعت می‌شود داوری نهایی کرد که ما بلأخره برتر هستیم یا پست‌تر هستیم. این نکته درباره متواضعانه گام نهادن است.
آموزه دیگری که در قرآن بسیار بر آن تأکید شده و همگانی می‌باشد بحث اسراف است. برخورد ما با طبیعت باید هم محترمانه باشد، و هم باید مقتصدانه. اصلاً اقتصاد به معنای دقیقش در سنت دینی ما معنای دیگری دارد. حضرت علی (ع) در خطبه همام در مورد اوصاف متقین می‌فرماید: مشی‌شان، روش‌شان، شیوه‌شان و راه رفتن‌شان مقتصدانه است. اقتصاد یعنی پرهیز از افراط و تفریط، پرهیز از اسراف و بخل. یعنی سنجیده عمل کردن، یعنی حکیمانه رفتار کردن.
ما واقعاً ناسپاسی می‌کنیم، کفور هستیم. آموزه قرآن این است که ”لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ“ (ابراهیم/7) ما سپاسگزار طبیعت نیستیم، سپاسگزار خداوند نیستیم که این طبیعت را در اختیار ما گذاشته و ما را بر آن مسیطر کرده است. ما از توان تسخیری خودمان خوب استفاده نمی‌کنیم. مثل پسربچه، دختربچه یا دوستی که برای او یک اسباب‌بازی گران‌قیمت می‌خرند، ولی او آن را از بین می‌برد. رفتار مالکانه موجب می‌شود که این را از بین ببرد به جای اینکه خوب از آن استفاده کند.
حضرت امیر (ع) در عهدنامه معروف به مالک اشتر می‌فرماید که هیچ سنت صالح موجودی را از بین نبر. سنت‌های بسیاری قبل از اسلام در جامعه عربی وجود داشته است. مثلاً ”إخاء“ (به معنای پیوند برادری) رسم جاهلی و متعلق به قبل از اسلام بود. اسلام نیامد بگوید این إخاء مال جاهلیت است، پس ما قبول نداریم و یک سیستم جدید احداث می‌کنیم. نه همان را احیاء کرد و به آن روح دینی داد. فرموده ”إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ“ (حجرات: 10) قدیم رابطه اخوت و برادری قبیلگی بود؛ قرآن آن را اسلامی و دینی کرد. سنت نوروز هم همین است؛ به هر دلیل سنت قبل از اسلام بوده است. ریشه تاریخی آن هرچه می‌خواهد باشد، این سنت سنتِ خوبی است و ما باید کمک کنیم این سنت زمینه‌ای باشد برای آشنایی با طبیعت، سپاسگزاری از طبیعت، سپاسگزاری از خداوند و آموختن و دیدن تجلیات خداوند در طبیعت. [...] رفتن در دل طبیعت و گسستن از این مناسبات روزمره، ذهن ما را آزاد می‌کند و ما را متوجه مقصود اصلی از زندگی و حیات‌مان می‌کند، ما را متوجه آن دست و آن ناپیدایی که همه چیز را پدید آورده می‌کند.» (با اندکی ویرایش به نقل از ابنا، دسترسی در 1399/1/13)
یادداشت‌ها:
ـ خبرگزاری ابنا (انتشار در 1399/1/12)
ـ یادداشت مرتبط:
امام سجاد (ع):
«بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و ایمان مرا به کاملترین درجاتِ ایمان و یقین مرا به برترین مراتبِ یقین و نیّت مرا به نیکوترینِ نیّت‌ها و عمل مرا به بهترین اَعمال فرا بر. اى خداوند، به لطف خود نیّت مرا از هر شائبه مصون دار و به رحمت خود یقینِ مرا استوار گردان، و به قدرت خود فساد مرا به صلاح بدل نماى.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از هر کار که پرداختن به آن از پرداختن‌ام به تو باز مىدارد بىنیاز گردان و به کارى برگمار که در روز بازپسین از من خواهى و روزهاى عمر مرا در کارى که مرا براى آن آفریده‌اى مصروف دار و مرا بىنیاز فرماى و درِ روزى بر من بگشاى و به نگریستن به حسرت در مال و جاه کسان گرفتار مساز و عزیزم دار و به خودپسندى دچارم مکن. مرا به بندگى خود گیر و عبادتم را به عُجب و غرور تباه مکن. و بر دستِ من در حق مردم کارهاى خیر جارى کن و کارهاى خیر من به شائبه منت نهادن بر خلقِ خداى میامیز و از اخلاق متعالى بهره‌ورم دار و از نازش بر خویش در امان.» (صحیفه سجادیه: نیایش 20)
یادداشت‌ها:
ـ صحیفه سجّادیه. ترجمه عبدالمحمد آیتی. (1375). چاپ دوم. تهران: سروش.
آیت‌الله صانعی می‌نویسد:
«ربا یکی از محرّمات آیین اسلام است که قرآن کریم و روایات معصومان (ع) بر آن دلالت دارند و حرمت آن نزد فقها از ضرورت‌های دینی به شمار می‌رود.» (صانعی، ۱۳۸۳: ۲۰)
انواع ربا
«در کتب فقهی، ربای حرام را دو قِسم می‌دانند: ۱. ربای معاملی؛ ۲. ربای قرضی. ربای معاملی آن است که یک جنس به مانند خود فروخته شود و در آن شرط زیاده گردد، مانند اینکه یک تُن گندم به یک تُن و یک‌صد کیلوگرم آن معامله شود. شرط حرمت این قِسم از ربا، علاوه‌بر هم‌جنس بودن، مکیل (یا موزون) بودن آن است؛ یعنی اجناسی که با کِیل (پیمانه) یا وزن خریدوفروش می‌شوند، اگر در معامله آنها شرط زیاده گذاشته شود، ربای حرام خواهد بود. بنابراین، اگر کالا با شمارش خریدوفروش گردد (مانند: تخم‌مرغ که در برخی مناطق عددی معامله می‌شود یا به مشاهده معامله شود (مانند: خریدوفروش حیوانات) دیگر در مقوله ربا قرار نمی‌گیرد.» (همان: ۲۳ ــ ۲۴) «ربای قرضی آن است که در قرض دادن شیء یا مبلغ، شرط زیاده گذاشته شود. مثلاً کسی مقداری گندم یا پول به دیگری قرض بدهد که پس از یک سال، آن مقدار را با اضافه دریافت کند. فقیهان، این قِسم را مطلقاً حرام می‌دانند و تفصیلی در آن قائل نشده‌اند.» (همان: ۲۴ ــ ۲۵)
رأی ما
«هرچند ما نیز مانند دیگر فقیهان بر اصل حُرمت ربا به استناد قرآن و سنّت باور داریم و آن را ضروری فقه اسلامی، بلکه ضروری اسلام، می‌دانیم، لیکن عقیده داریم باید در حرمت هر دو قِسم از ربا (یعنی معاملی و قرضی) تفصیل قائل شد. به سخن دیگر، ما تنها یک قِسم از ربای معاملی و یک قسم از ربای قرضی را حرام می‌دانیم و در قِسم دیگر از آنها دلیلی بر حرمت نمی‌بینیم. [...] توضیح اینکه، امروزه ربای قرضی دو قِسم تصویر می‌شود: ”ربای قرضی استهلاکی“ و ”ربای انتاجی و تولیدی.“
ربای استهلاکی
ربای استهلاکی آن است که قرض‌گیرنده به جهت گرفتاری و نیاز، به قرض رو آورده و گاه ناتوانی‌اش به حدی می‌رسد که چند نوبت زمانِ پرداخت آن را به تأخیر می‌اندازد، تا آنجا که بدهی‌اش دو برابر یا چند برابر قرض می‌شود. از تفاسیر و کتب روایی و تاریخی به دست می‌آید که در زمان نزول آیات قرآن، ربای استهلاکی رواج داشته است؛ خواه در ابتدای قرض گرفتن، زیادہ شرط می‌شد ــ که از نظر فقهی به ”قرض به شرط“ تعبیر می‌شود ــ و یا ربا برای تأخیر در زمان پرداخت یا تقسیط بدهی دریافت می‌شد، بدین ترتیب که وقتی تاریخ بازپرداخت می‌رسید و بدهکار توانِ ادای قرض را نداشت، طلبکار تقاضای مبلغی جهت مهلت دادن می‌کرد. قرآن در این مورد چنین دستور می‌دهد: ”وَ إِنْ کَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَیسَرَةٍ؛ اگر [بدهکارتان] تنگ‌دست باشد، پس تا [هنگام] گشایش، مهلتی [به او بدهید].“ [بقره: ۲۸۰] این دستورِ قرآنی مطایقِ درک عقلایی است که باید به میزان متعارف، مهلت داد. در این فرض، اگر طلبکار این دستور دینی را مراعات نکند و به گرفتن ربا و زیادتی اقدام ورزد، [...] ربای استهلاکی نام می‌گیرد.
ربای تولیدی
لیکن امروزه، صورتی دیگر برای ربا متصور است که به ندرت در گذشته یافت می‌شد و از مختصات زندگی پیشرفته امروزی است و آن اینکه شخص ثروتمند، جهت سرمایه‌گذاری اقتصادی (چون ساختمان‌سازی، ساخت و راه‌اندازی کارخانه، احداث مرغداری و ...) نیاز به سرمایه تکمیلی دارد؛ یعنی مبلغ قابل‌توجهی از سرمایه را دارد و توان انجام دادن کار را در خود می‌بیند و برای تکمیلِ سرمایه قرض می‌گیرد و در مقابل آن، زیادتی شرط می‌کند. برای مثال، کسی که برای سرمایه‌گذاری به دویست میلیون تومان سرمایه نیاز دارد و تنها یک‌صدوپنجاه میلیون تومان دارد، پنجاه میلیون تومان یک‌ساله قرض می‌کند و مبلغی را به عنوان سود به قرض‌دهنده یا بانک می‌پردازد. این نوع از ربا را ”ربای انتاجی و تولیدی“ می‌نامند؛ یعنی پول در تولید و پیشرفت اقتصادی هزینه می‌شود.» (همان: ۳۱ ــ ۳۴)
حلّیت ربای تولیدی
«اینک مسئله این است که آیا می‌توان گفت ادله حرمت ربا شامل این مورد هم می‌شود یا نه؟ مشهور فقیهان به اطلاق و عموم روایات و آیات استناد کرده و آن را تحریم کرده‌اند، ولی مدعای ما این است که این قِسم جایز بوده و ادله تحریم شامل آن نمی‌شود.» (همان: ۳۴)
